Moje dziecko w przedszkolu i szkole
Poradnik dla rodziców uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
www.men.gov.pl

Spis treści
1.1Wstęp 
1.2 Twoje dziecko jest uczniem 7
2. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla Twojego dziecka 8
2.1. Kiedy twoje dziecko może otrzymać pomoc psychologiczno-pedagogiczną 10
2.2. Z czyjej inicjatywy może być udzielana pomoc 11
2.3. Twoje dziecko ma opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej. 12
2.4. Specyficzne trudności w uczeniu się – kiedy i w jaki sposób dziecko może
otrzymać opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, jak
często powinna ona być weryfikowana 13
2.5. Twoje dziecko ma orzeczenie o potrzebie indywidualnego
nauczania lub orzeczenie o potrzebie indywidualnego
rocznego przygotowania przedszkolnego 14
3. Kształcenie specjalne Twojego dziecka 15
3.1. Twoje dziecko ma orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 15
4. Twoje dziecko potrzebuje wsparcia, a nie ma ani opinii, ani orzeczenia 16
5. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka 17
5.1. Jaki rodzaj pomocy wynika z faktu posiadania przez dziecko
opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju 18
5.2. Gdy dziecko z opinią o potrzebie wczesnego wspomagania
rozwoju trafia do przedszkola 18
6. Ważne dla Twojego dziecka dokumenty w szkole 19
6.1. Karta indywidualnych potrzeb ucznia 20
6.2. Plan działań wspierających 21
6.3. Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia 22
6.4. Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny 24
7. Jak konstruktywnie włączyć się w pracę zespołu. 25
8. Jak omijać rafy we współpracy 27
9. Finansowanie kształcenia uczniów, w tym uczniów posiadających
orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 29
Zamiast zakończenia 31
Załącznik – Arkusz obserwacji 34
Materiały dla rodziców 34
Materiały dla nauczycieli, specjalistów szkolnych oraz pracowników
poradni psychologiczno-pedagogicznych i placówek doskonalenia nauczycieli 35
Materiały dla kadry zarządzającej systemu oświaty 36

5
1.1 Wstęp
Niniejszy Poradnik adresowany jest do Rodziców dzieci i młodzieży, a jego celem jest przekazanie
Rodzicom informacji, w jaki sposób mogą włączyć się w udzielanie ich dziecku
wsparcia w przedszkolu czy szkole.
Przedszkola i szkoły rozpoczęły właśnie wdrażanie przygotowanej przez Ministerstwo
Edukacji Narodowej nowej formuły organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej
oraz kształcenia specjalnego w przedszkolach, szkołach i placówkach, w której w sposób
szczególny podkreślona została rola Rodziców w organizowaniu pomocy dla dziecka.
Nowe przepisy kładą duży nacisk na współpracę szkoły z Rodzicami i zapewniają Rodzicom
większy wpływ na edukację ich dzieci. Rodzice będą mogli uczestniczyć w spotkaniu zespołu
nauczycieli i specjalistów analizującego sytuację ich dziecka oraz określającego obszary,
w których potrzebuje ono wsparcia. Dyrektor przedszkola, szkoły i placówki został zobowiązany
do poinformowania Rodziców ucznia o terminie spotkania zespołu. Na spotkaniach
zespołu zapadały będą wszystkie ważne decyzje dotyczące dziecka. Zadaniem dyrektora
będzie zorganizowanie wsparcia w sposób odpowiadający indywidualnym potrzebom
edukacyjnym i rozwojowym dziecka oraz uwzględniający jego możliwości.
W niniejszej publikacji znajdziecie Państwo interesujące Was informacje wynikające z przepisów
prawa, które pozwolą lepiej zrozumieć, w jaki sposób zmieni się organizacja pomocy
dla dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach oraz jak o taką pomoc wnioskować.

7
1.2 Twoje dziecko jest uczniem
Twoje dziecko jest uczniem. Dla niektórych z Was, Drodzy Rodzice, to rzeczywistość znana
od lat, dla innych aktualna od niedawna, dla jeszcze innych to kwestia najbliższej przyszłości.
Dla dziecka pójście do szkoły oznacza inny rytm dnia, nowe obowiązki, trud związany z poznawaniem
szkolnego środowiska (nauczycieli, rówieśników), ale też odkrywanie radości
z uczenia się, szkolnych przyjaźni, posiadania ulubionej pani. Rola ucznia niesie więc ze
sobą trudy i radości.
Podobnie rola rodzica. Rodzice wraz z pójściem dziecka do szkoły niepokoją się o to, jak
dziecko odnajdzie się w nowej rzeczywistości, czy będzie miało życzliwych nauczycieli
i rówieśników, jak poradzi sobie z nauką. Jednocześnie przyjmują z wielką radością pozytywne
komunikaty od nauczycieli, cieszą się z postępów swojego dziecka i jego osiągnięć.
Edukacja większości dzieci przebiegać będzie „gładko”. Odnalezienie się i radzenie sobie
z wymaganiami szkolnej rzeczywistości będzie w zasięgu ich możliwości. Niektórzy uczniowie
odkryją, że mają szczególne zdolności w jakiejś dziedzinie. Będą też dzieci i młodzież, które
napotkają różnego rodzaju trudności. Trudności te mogą dotyczyć procesu adaptowania
się do nowej sytuacji, relacji z kolegami czy koleżankami w klasie, opanowania umiejętności
szkolnych (czytania, pisania, liczenia) lub wiedzy z poszczególnych przedmiotów, relacji z nauczycielami.
Takie dzieci powinny otrzymać w szkole odpowiednie do ich potrzeb wsparcie.
Ty, Rodzicu, będziesz odgrywał znaczącą rolę w inicjowaniu i organizowaniu tego wsparcia.
Szczególnie ważne są dla dziecka pierwsze lata doświadczeń szkolnych. To, jak radzi sobie
z wymaganiami szkolnej rzeczywistości (realizacją programów nauczania, budowaniem
relacji z rówieśnikami i nauczycielami, pokonywaniem stresu, wyzwaniami, przyjmowaniem
ocen itp.), jak jest traktowane w szkole i w domu, zarówno wtedy, kiedy odnosi sukcesy,
jak wówczas, gdy przeżywa porażki, ma ogromny wpływ na kształtowanie się samooceny
dziecka, budowanie poczucia własnej wartości i tożsamości. Kiedy jest się dzieckiem (nie
Rodzicu, pamiętaj!
Rodzice w ramach swojej aktywności w szkole mogą: · uczęszczać na zebrania klasowe i inne spotkania organizowane w szkole, by mieć bieżące
informacje dotyczące zarówno tego, co dzieje się w klasie dziecka, jak i w całej
społeczności szkolnej, do której ono uczęszcza; · kontaktować się z nauczycielami indywidualnie i pytać o osiągnięcia i trudności dziecka; · przedstawiać swoje obserwacje i spostrzeżenia dotyczące dziecka; · prosić o interwencję i pomoc w sprawach, które budzą ich niepokój.
(nie tylko w wieku szkoły podstawowej, ale także gimnazjalistą) i słyszy się, jak wszyscy dorośli
(rodzice i nauczyciele) powtarzają, że jest się np. niegrzecznym, leniwym uczniem, to
zaczyna się w końcu w to wierzyć i swoim zachowaniem „potwierdzać” tę ocenę. Dziecko
traktowane w taki sposób „nauczy się” nie wierzyć w siebie i własne możliwości. Może nabrać
przekonania, że jest mniej wartościowe, „gorsze” niż inne dzieci. Jest też prawdopodobne,
że już do końca swojej edukacji będzie się czuło w szkole źle.
Każdy rodzic stara się pomóc swojemu dziecku najlepiej jak potrafi zarówno w nauce, jak
i innych zadaniach, które stawia przed nim szkoła. Czasem jednak nie wiadomo, jak dziecku
pomóc. Bywają też sytuacje, w których rodzicielska pomoc nie wystarczy, problemy, którym
samemu trudno zaradzić, znaleźć rozwiązanie. Poniżej kilka przykładów: · Twoje zdolne dziecko nie potrafi opanować ortografii. Jak mu pomóc? · Twoje dziecko tak przeżywa pójście do szkoły, że często przed wyjściem z domu boli je
brzuch. Jak mu pomóc? · Twoje dziecko ma problemy z nauką. Ty i mąż nie jesteście w stanie go wesprzeć. Jak mu pomóc? · Twoje dziecko nie może usiedzieć spokojnie nawet pięć minut, nauczyciele skarżą się, że
dezorganizuje im to pracę. Jak mu pomóc? · Twoje dziecko nie słucha ani Ciebie, ani nauczycieli. Jak mu pomóc?
Niniejsza publikacja traktować będzie o tym, na jaką pomoc ze strony nauczycieli i szkoły
możesz wówczas, Rodzicu, liczyć, oraz jaka jest Twoja rola w podejmowanych w szkole
działaniach pomocowych.
Zachęcamy wszystkich rodziców, by poprzez swoją aktywność przyczyniali się do budowania
w klasie i szkole swojego dziecka klimatu, w którym dorośli skupiają się przede wszystkim
na mocnych stronach dziecka, chwalą to, co im się podoba, w sposób konstruktywny (bez
etykietowania) mówią, co im się nie podoba i co należy zmienić, a w sytuacjach, w których
dziecko z czymś sobie nie radzi – wspierają je.
2. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla Twojego dziecka
Edukacja dziecka rozpoczyna się już na etapie wychowania przedszkolnego. A potem przychodzi
moment, że każde dziecko idzie do szkoły. Obowiązkowo uczy się do 18. roku życia.
Szkoła podstawowa i gimnazjum znajdują się zazwyczaj niedaleko miejsca zamieszkania,
a gmina, w której mieszkają rodzice dziecka, zapewnia miejsce jego kształcenia. Chyba,
że rodzic chce posłać swoje dziecko do innej szkoły podstawowej bądź gimnazjum, takiej
spoza obwodu, wtedy szuka i wybiera szkołę.
W miarę dorastania dziecka warto decyzję o planowaniu dalszej drogi edukacyjnej i wyborze
szkoły oddawać coraz bardziej w ręce jego samego. Oczywiście nie chodzi o to, by pozostawić
dziecko samo sobie, ale by rozmawiając z nim o przyszłości, wspierając je w rozpoznawaniu
zainteresowań i talentów, ostateczne decyzje dotyczące własnej edukacji pozostawiając
jemu. Ma bowiem wówczas okazję uczyć się brania odpowiedzialności za swoje wybory.
Rodzic towarzyszy więc swojemu dziecku w podejmowaniu decyzji dotyczących wyboru
szkoły. Bywa, że nie są to łatwe decyzje. Zwłaszcza jeśli jest się rodzicem dziecka szczególnie
uzdolnionego, dziecka z niepełnosprawnością lub doświadczającego jakichś trudności
(natury edukacyjnej, zdrowotnej lub społecznej). Być może również Ty, Rodzicu, stoisz przed
takim dylematem. Niezależnie od tego, jaką podejmiesz decyzję, warto mieć świadomość,
że potrzeby Twojego dziecka są tu priorytetem, a system edukacji ma służyć pomocą w zaspokajaniu
tych potrzeb.
W każdej sytuacji przedszkole i szkoła są zobowiązane do objęcia dziecka pomocą psychologiczno-
pedagogiczną w formach i na zasadach, które opisane zostały w rozporządzeniu
w tej sprawie. Dyrektor powinien znać treść tych zapisów i przybliżyć je rodzicowi. Pomoc
psychologiczno-pedagogiczna – zgodnie z rozporządzeniem – polega na rozpoznawaniu
i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu
indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia.1 Oznacza to, że rodzic wspólnie
z nauczycielami i specjalistami będzie obserwował, w jaki sposób dziecko funkcjonuje
w szkole i w domu: · jak przyswaja sobie wiedzę? · jaką ma motywację do uczenia się? · jak nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi? · jak sobie radzi z samoobsługą? · jaka jest jego sprawność fizyczna? · jak sobie radzi w sytuacjach trudnych i stresujących? · itp.
1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji
pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
Nurtujące pytania
Od kiedy zaczynają obowiązywać nowe zapisy prawa?
W przedszkolach, w oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych, w gimnazjach,
a także we wszystkich szkołach specjalnych i ośrodkach zmiany rozpoczęły się już
w 2011 roku, a w pełnym zakresie zostały wprowadzone od roku szkolnego 2011/2012.
W szkołach podstawowych i ponadgimnazjalnych zmiany rozpoczną się na początku
2012 roku, a w pełnym zakresie zostaną wprowadzone od roku szkolnego 2012/2013.
10
Po dokonaniu takiego rozpoznania przyjdzie czas na zastanowienie się, czego dziecko potrzebuje
(jakiego wsparcia i dostosowań), aby mogło lepiej radzić sobie w rzeczywistości
szkolnej, lepiej wykorzystywać swój potencjał, lepiej przygotować się do dorosłego życia.
Pomoc, którą dziecko otrzyma w szkole, ma się opierać na jego mocnych stronach (czyli na
tym, co ono potrafi, jakie ma predyspozycje i uzdolnienia), a nie na ograniczeniach.
2.1. KIEDY TWOJE DZIECKO MOŻE OTRZYMAĆ POMOC PSYCHOLOGICZNOPEDAGOGICZNĄ
Twoje dziecko może otrzymać pomoc, jeśli: · jest szczególnie uzdolnione; · jest dzieckiem z niepełnosprawnością, (słabosłyszącym, niesłyszącym, słabowidzącym,
niewidomym, z niepełnosprawnością ruchową, w tym, z afazją, z upośledzeniem w stopniu
lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
z niepełnosprawnościami sprzężonymi); · ma orzeczenie z uwagi na zagrożenie niedostosowaniem społecznym lub niedostosowanie
społeczne; · jest przewlekle chore; · ma trudności adaptacyjne w szkole, związane np. z wcześniejszym kształceniem za granicą
lub wychowywaniem się w innej kulturze; · jest z grupy ryzyka dysleksji lub stwierdzono u niego dysleksję rozwojową; · jest uczniem mającym potwierdzone diagnozą trudności matematyczne; · ma zaburzenia komunikacji językowej (np. problem z artykulacją niektórych głosek, zaburzenia
płynności, tempa mowy, problem w tworzeniu dłuższych wypowiedzi); · znalazło się w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej; · dotykają go niepowodzenia edukacyjne; · pojawiły się trudności środowiskowe, związane z sytuacją bytową, sposobem spędzania
czasu wolnego, kontaktami społecznymi itp.; · ma orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania lub orzeczenie o potrzebie indywidualnego
rocznego przygotowania przedszkolnego i jest w sytuacji wymagającej
dodatkowego wsparcia; · ma innego rodzaju trudności wpływające na jego funkcjonowanie w szkole i nauczyciele
zdecydują, że należy mu pomóc – wtedy żaden dokument nie jest potrzebny.
Dla każdego z takich dzieci dyrektor szkoły będzie powoływał zespół, w którego pracach
mają prawo uczestniczyć rodzice danego ucznia. Rodzic bierze udział w posiedzeniach
zespołu jako jego pełnoprawny członek.
11
2.2. Z CZYJEJ INICJATYWY MOŻE BYĆ UDZIELANA POMOC
Rozporządzenie wymienia, kto może wystąpić z inicjatywą udzielenia dziecku pomocy.
§ 5. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole i placówce jest udzielana
z inicjatywy:
1) ucznia;
2) rodziców ucznia;
3) nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty, prowadzącego zajęcia
z uczniem;
4) poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej;
5) asystenta edukacji romskiej;
6) pomocy nauczyciela.
Rodzic ma tu, jak widać, do odegrania bardzo ważną rolę. Jest bowiem wymieniony wśród
osób upoważnionych do inicjowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej.2
Oznacza to, że jeśli rodzic zauważy jakieś ważne potrzeby swojego dziecka, może zgłosić
to nauczycielowi, wychowawcy lub specjaliście prowadzącemu z jego dzieckiem zajęcia
(np. psychologowi, pedagogowi czy logopedzie). Nauczyciele, wychowawcy i specjaliści są
zobligowani do przekazywania takich informacji dyrektorowi od razu po ich uzyskaniu. Taki
tryb ma zapewnić uczniom możliwość uzyskania wsparcia niemal natychmiast, w momencie
kiedy zauważone, rozpoznane i określone zostaną specjalne potrzeby edukacyjne ucznia.
Pojawia się jakaś trudność, odkrywamy zdolności dziecka, widzimy, że dziecko potrzebuje
2 iw.
Nurtujące pytania
Wśród członków zespołu wymienia się nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych
i specjalistów. Dlaczego w rozporządzeniu nie mówi się o tym, że rodzic też
jest członkiem zespołu?
Zgodnie z prawem szkoła nie może nakładać na rodzica żadnych zobowiązań. Zapis
w akcie prawnym, że rodzic jest członkiem zespołu powodowałby, że dyrektor, powołując
zespół dla określonego dziecka, nakładałby równocześnie na jego rodzica obowiązek
uczestnictwa w pracach zespołu. To jednak byłoby niezgodne z prawem! Dlatego w przepisach
rozporządzenia mówi się o prawie rodzica do uczestnictwa w pracach zespołu
i obowiązku dyrektora zawiadomienia i zaproszenia rodzica na takie spotkanie. Jest to
równoznaczne z prawem do współdecydowania i partnerskiej współpracy z członkami
zespołu.
12
innego traktowania lub wsparcia ze strony szkoły – to wystarczające sygnały, by zacząć
organizować pomoc psychologiczno-pedagogiczną.
Rodzic może taką informację przekazać również bezpośrednio dyrektorowi, skraca się wtedy
droga i działania podejmowane mogą być szybciej.
2.3. TWOJE DZIECKO MA OPINIĘ PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ
Jeśli Twoje dziecko otrzymało:
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, która może dotyczyć np.:
Rodzic
wnioskuje
o orzeczenie
lub opinię do
poradni
Rodzic składa
orzeczenie lub
opinię w szkole
Poradnia wydaje
odpowiedni
dokument
Dyrektor
powołuje
zespół
Rodzic
zauważa
indywidualne
potrzeby
dziecka
Nauczyciel,
wychowawca
lub specjalista
informuje
dyrektora
Rodzic
informuje
nauczyciela,
wychowawcę lub
specjalistę
w szkole
Dyrektor
powołuje
zespół
Rodzicu, pamiętaj!
Jeśli chcesz, aby Twoje dziecko miało zorganizowaną właściwą pomoc: · ważne jest, abyś jak najszybciej dostarczył do szkoły orzeczenie i/lub opinię poradni psychologiczno-
pedagogicznej – to pomoże w planowaniu pomocy i usprawni jej organizację; · obserwuj uważnie swoje dziecko: jakie ma uzdolnienia, jak sobie radzi z nauką, jakie ma
relacje z rówieśnikami i dorosłymi; rozmawiaj o tym z nauczycielami, wychowawcami
i specjalistami – to umożliwi zorganizowanie adekwatnej do potrzeb pomocy.
Dyrektor szkoły · powołuje zespół niezwłocznie po dostarczeniu przez rodzica/pełnoletniego ucznia
orzeczenia lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej; · powołuje zespół niezwłocznie po otrzymaniu informacji o tym, że w szkole zauważono
indywidualne specjalne potrzeby edukacyjne ucznia i mimo, że nie posiada on
opinii ani orzeczenia planuje się dla niego pomoc.
13
· specyficznych trudności w uczeniu się (dysleksji, dysgrafii, dysortografii lub dyskalkulii); · szczególnych zdolności; · zwolnienia z powodu wady słuchu lub głębokiej dysleksji rozwojowej z nauki drugiego
języka obcego; · wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej lub odroczenia obowiązku
szkolnego; · udzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki; · przyjęcia do gimnazjum dla dorosłych w sytuacji, kiedy nie rokuje ono ukończenia gimnazjum
dla młodzieży; · objęcia nauką w klasie terapeutycznej; · innych obszarów funkcjonowania dziecka,
ważne jest, byś jak najszybciej dostarczył ten dokument do szkoły. Dyrektor szkoły niezwłocznie
po złożeniu przez Ciebie opinii powoła zespół, w skład którego wejdą nauczyciele
i specjaliści pracujący z Twoim dzieckiem w szkole. Dyrektor powiadomi Cię o terminie
pierwszego spotkania i kolejnych spotkań zespołu. Możesz, jak wspominamy wcześniej,
uczestniczyć w nich na zasadach równoprawnego członka. Możesz, jako rodzic, wnioskować
do dyrektora szkoły o zaproszenie na posiedzenie zespołu osób, które dotychczas
pracowały z Twoim dzieckiem (trenera, terapeutę pedagogicznego, lekarza) i posiadana
przez nie wiedza o Twoim dziecku może znacząco pomóc w organizacji wsparcia w szkole.
Na zaproszenie dyrektora w spotkaniach zespołu może wziąć udział pracownik poradni
psychologiczno-pedagogicznej opiekującej się szkołą.
Zespół założy dla Twojego dziecka kartę indywidualnych potrzeb ucznia oraz opracuje plan
działań wspierających.
2.4 SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ – KIEDY I W JAKI SPOSÓB DZIECKO
MOŻE OTRZYMAĆ OPINIĘ PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ, JAK
CZĘSTO POWINNA ONA BYĆ WERYFIKOWANA
Opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych
trudnościach w uczeniu się, może być wydana uczniowi nie wcześniej niż po
ukończeniu przez niego trzeciej klasy szkoły podstawowej i nie później niż do ukończenia
szkoły podstawowej.
W szczególnych przypadkach przepisy dopuszczają możliwość wydawania przez poradnię
psychologiczno-pedagogiczną opinii o specyficznych trudnościach w uczeniu się także
uczniowi gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. Może się bowiem zdarzyć, że niemożliwe
było przeprowadzenie diagnozy w okresie nauki w szkole podstawowej (np. gdy uczeń
przebywał w tym okresie poza granicami kraju i uczył się w innym systemie edukacji).
Wniosek do poradni składa wtedy dyrektor, nie rodzic.
14
Najpierw wnioskuje się do dyrektora o taką opinię. Może to zrobić np. nauczyciel uczący
dziecko albo rodzic. Jeśli inicjatywę podejmuje nauczyciel, rodzic musi wyrazić na to zgodę.
Dyrektor zasięga w tej sprawie opinii rady pedagogicznej, a następnie wniosek wraz
z uzasadnieniem oraz opinią rady pedagogicznej przekazuje do poradni psychologicznopedagogicznej.
Informuje o tym fakcie rodziców.
Opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej uzyskana przez ucznia w szkole podstawowej
będzie ważna przez cały okres kształcenia w szkole podstawowej, gimnazjum
i szkole ponadgimnazjalnej.
Ponadto ta sama opinia, oprócz wskazania do objęcia ucznia pomocą psychologiczno-
-pedagogiczną, będzie również podstawą do dostosowania warunków przeprowadzania
sprawdzianu w szkole podstawowej, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego
i egzaminu zawodowego.
2.5 TWOJE DZIECKO MA ORZECZENIE O POTRZEBIE INDYWIDUALNEGO
NAUCZANIA LUB ORZECZENIE O POTRZEBIE INDYWIDUALNEGO ROCZNEGO
PRZYGOTOWANIA PRZEDSZKOLNEGO.
Jeśli Twoje dziecko posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania lub indywidualnego
rocznego przygotowania przedszkolnego, tak samo jak opinię, jak najszybciej
przekaż je szkole. Wtedy zorganizowane zostanie indywidualne nauczanie. Nie mają w tym
przypadku zastosowania przepisy dotyczące pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
ponieważ regulacje prawne na ten temat są w innym rozporządzeniu, właśnie w sprawie
organizacji indywidualnego nauczania, ale może pojawić się sytuacja, że do godzin przeznaczonych
na to nauczanie trzeba dodać jeszcze np. zajęcia specjalistyczne – logopedyczne
albo dydaktyczno-wyrównawcze z matematyki, bo zbliża się egzamin. Np. uczeń mający
trudności w nauce w klasie maturalnej złamał nogę i potrzebne są dodatkowe godziny
(ponad wymiar godzin nauczania indywidualnego przewidziany dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych:
od 12 do 16 godz.3) na pracę z nim, by przygotować go do matury. Wtedy,
tak samo jak w przypadku opinii, dyrektor tworzy zespół i organizuje pomoc.
3 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18.09.2008r. (Dz. U. nr 175, poz.1086)
Nurtujące pytania
W jakiej sytuacji dziecko może otrzymać orzeczenie o potrzebie indywidualnego
nauczania lub indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego?
Zgodnie z art. 71 b ust. 1a ustawy o systemie oświaty „ indywidualnym nauczaniem
obejmuje się dzieci i młodzież, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia
uczęszczanie do szkoły ”.
Ta forma nauczania przeznaczona jest więc dla uczniów poważnie chorych, z urazami,
po wypadkach, operacjach itp., którzy nie mogą przyjść do szkoły.
15
3. Kształcenie specjalne Twojego dziecka
Dla dzieci z niepełnosprawnością, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem
społecznym organizuje się kształcenie specjalne. Podstawą tej organizacji
jest posiadanie przez ucznia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego
przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Orzeczenie takie uczeń ma prawo
otrzymać na wniosek rodzica.
Orzeczenie do kształcenia specjalnego otrzymuje uczeń:
1. niewidomy;
2. słabowidzący;
3. niesłyszący;
4. słabosłyszący;
5. z upośledzeniem umysłowym ( w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym);
6. z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją;
7. z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera;
8. z niepełnosprawnością sprzężoną (wtedy mówimy o występowaniu łącznie co najmniej
dwóch niepełnosprawności wymienionych wyżej;
9. uczeń niedostosowany społecznie;
10. uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym.
Uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym i niedostosowany społecznie nie jest
uczniem niepełnosprawnym, ale również obejmujemy go kształceniem specjalnym.
3.1. TWOJE DZIECKO MA ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO
Jeśli Twoje dziecko ma orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie oznacza to, że
dziecko ma się uczyć w szkole specjalnej. Oznacza jedynie tyle, że dziecko wymaga stosowania
specjalnej organizacji nauki i metod pracy, zatem szkoła do której trafi, powinna
mu to zapewnić. Kształcenie specjalne może być organizowane zarówno w przedszkolach
i szkołach specjalnych oraz integracyjnych (bądź z oddziałami specjalnymi lub integracyjnymi),
jak i w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych.
Poradnia – wydając orzeczenie – zaleca, jaki rodzaj szkoły byłby najbardziej odpowiedni
z punktu widzenia zespołu orzekającego w poradni. Jednak pamiętać należy, że jest to
jedynie wskazówka, natomiast decyzję podejmuje zawsze rodzic. To jego autonomiczne
prawo. Tak więc rodzic, występując z wnioskiem o wydanie orzeczenia, musi wiedzieć,
że nie jest ono równoznaczne ze skierowaniem dziecka do szkoły specjalnej. Ta decyzja
będzie należała wyłącznie do niego. Oczywiście w wielu sytuacjach okaże się, że jest to
dla dziecka najlepsza szkoła i należy z tej „podpowiedzi” poradni skorzystać, ale wcześniej
należy przeanalizować treść orzeczenia, dopytać o rzeczy, które nie będą do końca jasne
i zrozumiałe i dopiero decydować.
16
To przecież Ty, Rodzicu, znasz najlepiej swoje dziecko, obserwujesz na co dzień, czego ono
potrzebuje, jak sobie radzi z nauką i w różnych sytuacjach społecznych, znasz jego predyspozycje.
Jesteś też osobą najbardziej emocjonalnie zaangażowaną w sprawy dotyczące dziecka
i odpowiedzialną za jego wychowanie. Jesteś zatem najlepszą osobą, żeby – uwzględniając
stanowisko specjalistów – podjąć decyzję, do jakiej szkoły ostatecznie ono trafi.
Tu trzeba również wiedzieć , że do ucznia objętego kształceniem specjalnym skierowana
jest też oferta pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o której będziemy mówić szerzej
w dalszej części poradnika.
Nie należy mylić orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wydawanego tylko przez
publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, z orzeczeniem o niepełnosprawności,
wydawanym przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, działające w powiatach.
4. TWOJE DZIECKO POTRZEBUJE WSPARCIA, A NIE MA ANI OPINII, ANI ORZECZENIA
Można w tym miejscu zadać pytanie i wielu z Was, Rodzice, zapewne to uczyni, co robić
w sytuacji, kiedy dziecko nie ma ani orzeczenia, ani opinii, a potrzebuje wsparcia? Czy
Rodzicu, pamiętaj!
Ważne jest, żeby mieć świadomość, że termin „kształcenie specjalne” nie jest równoznaczny
z uczeniem się w szkole specjalnej!
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może być wydawane tylko przez zespoły
orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. · Skierowanie do kształcenia specjalnego nie jest równoznaczne z umieszczeniem w szkole
specjalnej. · Kształcenie specjalne może być realizowane w szkole specjalnej lub oddziale specjalnym,
szkole lub oddziale integracyjnym lub w systemie włączającym w szkole
ogólnodostępnej. · Jeśli Twoje dziecko ma orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, Ty jako rodzic
podejmujesz decyzję, czy będzie ono uczyć się w szkole specjalnej, integracyjnej czy
ogólnodostępnej. Informacje dotyczące wyboru szkoły, zawarte w orzeczeniu, mają
jedynie charakter sugestii, porady, a nie decyzji (nie są wiążące ani dla Ciebie, ani dla
szkoły przyjmującej dziecko). W orzeczeniu zalecana jest najbardziej korzystna, z punktu
widzenia zespołu orzekającego, forma kształcenia dziecka. Decydujący głos w wyborze
rodzaju szkoły należy jednak zawsze do Ciebie.
PAMIĘTAJ – DECYZJA NALEŻY DO CIEBIE!
17
konieczne jest posiadanie jakiegoś dokumentu potwierdzającego szczególną potrzebę
(zdolności, trudność) dziecka, by w szkole uruchomione zostały działania pomocowe? Otóż
nie. Jeśli Twoje dziecko, np.: · przeżywa niepowodzenia edukacyjne, · znalazło się w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej, · ma trudności adaptacyjne w szkole, • jest w grupie ryzyka dysleksji, · cierpi na chorobę przewlekłą, · dotykają je trudności środowiskowe, związane z sytuacją bytową, spędzaniem czasu
wolnego, kontaktami społecznymi, · ma innego rodzaju trudności wpływające na jego funkcjonowanie w szkole,
potrzebuje więc pomocy lub innego traktowania przez szkołę (ma jakieś specjalne potrzeby
edukacyjne). Ważne jest, byś taką informację jak najszybciej przekazał nauczycielowi,
szkolnemu pedagogowi, psychologowi, którzy poinformują dyrektora. Nauczyciele, wychowawcy
i specjaliści są zobowiązani do przekazywania takich informacji dyrektorowi
bezpośrednio po ich otrzymaniu. Niezwłocznie po uzyskaniu informacji dyrektor powoła
dla Twojego dziecka zespół, w skład którego wejdą nauczyciele i, ewentualnie, specjaliści
pracujący z nim. Pamiętaj, Rodzicu, że jesteś pełnoprawnym członkiem zespołu i możesz
uczestniczyć w jego spotkaniach. Twoja obecność jest bardzo ważna w sytuacji, kiedy to Ty
inicjujesz proces uruchamiania dla dziecka pomocy. Ty bowiem wiesz: · na czym polega trudność dziecka, · jak się przejawia, · w jaki sposób utrudnia dziecku funkcjonowanie w szkole, · jakie ewentualnie widzisz sposoby pomocy dziecku.
Informacje te są niezbędne, by wspólnie z nauczycielami i szkolnymi specjalistami przeanalizować
sytuację dziecka, zastanowić się, co może pomóc mu lepiej czuć się i funkcjonować
w szkole oraz sprostać szkolnym wymaganiom.
Zapisy o zakresie wsparcia potrzebnego Twojemu dziecku znajdą się w założonej dla niego
karcie indywidualnych potrzeb ucznia, a zapisy o tym, jakie działania zostaną podjęte,
by pomóc dziecku, zawierać będzie plan działań wspierających. Oba dokumenty zostały
szczegółowo opisane w dalszej części poradnika.
5. WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA
Pomocą psychologiczno-pedagogiczną, w tym specjalistycznym wsparciem, mogą być
objęte również dzieci od urodzenia do rozpoczęcia nauki w szkole, a więc nie tylko objęte
wychowaniem przedszkolnym. Rodzice zawsze mogą zgłosić się do poradni, jeśli w zachowaniu
lub funkcjonowaniu dziecka pojawi się coś, co ich zaniepokoi.
Małe dziecko może otrzymać opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju lub
jeśli stwierdzona jest niepełnosprawność, a dziecko jest w wieku od 3 do 6 lat – orzeczenie
18
o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez zespół orzekający w poradni. To bardzo
ważna informacja dla Was, Rodzice, ponieważ wczesna interwencja może zapobiec
nasilaniu się zaburzeń rozwojowych, usprawnić funkcje organizmu i monitorować postępy
w rozwoju dziecka.
Wizyta w poradni może, a w wielu sytuacjach powinna być, poprzedzona wizytą u lekarza
i specjalistyczną diagnozą medyczną. To pomoże specjalistom dobrze zaplanować i realizować
wczesne wspomaganie bądź w przedszkolu stosować specjalne metody i formy pracy.
5.1. JAKI RODZAJ POMOCY WYNIKA Z FAKTU POSIADANIA PRZEZ DZIECKO OPINII
O POTRZEBIE WCZESNEGO WSPOMAGANIA ROZWOJU
W celu wykonywania zadań wynikających z posiadanej przez dziecko opinii powołany
zostaje zespół wczesnego wspomagania, do zadań którego należy opracowanie i realizowanie
z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania,
z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu,
koordynowania działań specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem oraz oceniania postępów
dziecka. Do jego zadań należy też analizowanie skuteczności pomocy udzielanej
dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w indywidualnym programie wczesnego
wspomagania, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych
działań w zakresie wczesnego wspomagania.
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka zorganizować można zarówno w przedszkolu, jak
i w szkole. Na ten cel przeznaczone są dodatkowe godziny, od 4 do 8 w miesiącu, subwencjonowane
z budżetu państwa. Najlepiej, kiedy takie zajęcia prowadzone są w przedszkolu,
do którego dziecko uczęszcza, ponieważ bardzo dobrze uzupełniają ofertę przedszkolną
i dają bieżące informacje nauczycielom wychowania przedszkolnego, jak planować pracę
z takim dzieckiem.
5.2. GDY DZIECKO Z OPINIĄ O POTRZEBIE WCZESNEGO WSPOMAGANIA TRAFIA DO
PRZEDSZKOLA
Jeśli dziecko posiadające opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, którą otrzymało
wcześniej, zaczyna uczęszczać do przedszkola, wówczas dyrektor ma obowiązek
zorganizować dla niego pomoc psychologiczno-pedagogiczną. Nie wyklucza to działań podejmowanych
dotychczas przez zespół ds. wczesnego wspomagania rozwoju, wynikających
z opinii. Pomoc w przedszkolu może wyglądać różnie i zależeć będzie od rodzaju dokumentu,
który rodzice złożą w przedszkolu. Organizowanie wczesnego wspomagania rozwoju określa
stosowne rozporządzenie w tej sprawie, z którym dyrektor powinien zapoznać rodzica,
by oddziaływania zespołu w przedszkolu i rodzica w domu były spójne. Ale jest też druga
możliwość. Jeśli rodzic wystąpi do poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem
o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wówczas – po otrzymaniu orzeczenia
– dla dziecka w przedszkolu zostanie przeprowadzona wielospecjalistyczna ocena
19
funkcjonowania dziecka i opracowany indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny.
Warto, żeby rodzic podjął taki wysiłek, ponieważ ze wspomnianym orzeczeniem wiąże
się dodatkowe finansowanie pobytu dziecka w przedszkolu (dodatkowe wagi subwencji
oświatowych opisywane są każdego roku w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej
w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu
terytorialnego w danym roku4). A jest podstawa do wydania orzeczenia – dziecko otrzymało
przecież opinię o wczesnym wspomaganiu rozwoju z uwagi na niepełnosprawność!
6. Ważne dla Twojego dziecka dokumenty w szkole
Do zadań zespołu nauczycieli pracujących z Twoim dzieckiem, jak to już wcześniej wspomniano,
należeć będzie zaplanowanie pomocy (form, sposobów i okresów jej udzielania),
założenie karty indywidualnych potrzeb ucznia i opracowanie planu działań wspierających
lub dokonanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i opracowanie
indywidualnego programu edukacyjno – terapeutycznego. Zależeć to będzie od sytuacji,
w której znajdzie się Twoje dziecko. Najpierw kilka słów o samym kształcie dokumentów.
4 Patrz rozdział „Finansowanie kształcenia uczniów, w tym uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie
kształcenia specjalnego” niniejszego Poradnika.
20
6.1. KARTA INDYWIDUALNYCH POTRZEB UCZNIA
Karta założona raz dla dziecka jest uzupełniana w kolejnych latach nauki w danej szkole,
a kiedy uczeń kończy szkołę, rodzic (lub sam uczeń, jeśli jest pełnoletni) otrzymuje oryginał
tej karty, żeby mógł przekazać ją do kolejnej placówki. Kopia natomiast pozostaje w szkole.
Tak samo sytuacja wygląda, kiedy w trakcie nauki dziecko zmienia szkołę.
Informacje zawarte w Karcie są bardzo ważne, ponieważ umożliwiają szybką organizację
pomocy psychologiczno-pedagogicznej, dlatego też zachęcamy do przekazania karty, np.
po ukończeniu szkoły podstawowej do gimnazjum. Wtedy nauczyciele gimnazjum nie będą
musieli robić od początku analizy potrzeb dziecka, bo wiele potrzebnych informacji znajdą
w otrzymanym dokumencie.
Karta indywidualnych potrzeb ucznia
Dla kogo?
Dla uczniów , którzy nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (mają
orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, orzeczenie o potrzebie indywidualnego
obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, opinię poradni
psychologiczno-pedagogicznej lub ich potrzeby rozpoznano w przedszkolu, szkole
lub placówce).
Co zawiera?
1) imię (imiona) i nazwisko ucznia;
2) nazwę przedszkola lub szkoły i oznaczenie grupy lub oddziału, do którego uczeń uczęszcza;
3) informację dotyczącą:
a) orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania
przedszkolnego, orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni
psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej – z podaniem
numeru i daty wydania orzeczenia lub opinii;
b) potrzeby objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną stwierdzonej w wyniku
przeprowadzonych działań pedagogicznych;
4) zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi
na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne;
5) zalecane przez zespół formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-
-pedagogicznej;
6) ustalone przez dyrektora przedszkola lub szkoły formy, sposoby i okresy udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne
formy pomocy będą realizowane;
7) ocenę efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
8) terminy spotkań zespołu;
9) podpisy osób biorących udział w poszczególnych spotkaniach zespołu.
21
Rodzice, przekazując kartę, pomagają w ten sposób przede wszystkim swojemu dziecku
w szybkiej organizacji niezbędnej dla niego pomocy. Znajomość tego dokumentu pozwala
także rodzicom aktywniej uczestniczyć w spotkaniach szkolnego zespołu i włączać się
w planowanie wsparcia oraz współuczestniczyć w jego realizacji.
6.2. PLAN DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH
By określić zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej, należy
opisać funkcjonowanie dziecka, uwzględniając różne obszary jego aktywności. Tylko Ty, Rodzicu,
wiesz jak dziecko zachowuje się w domu, dysponujesz wynikami badań, dokumentacją
medyczną. Twoja pomoc w określaniu przez zespół potrzeb dziecka i planowaniu działań
wspierających będzie więc nieoceniona. Praktyczne wskazówki, jak skutecznie i efektywnie
angażować się w te działania, znajdziesz w rozdziałach „Jak konstruktywnie włączyć się
w pracę zespołu” oraz „Jak omijać rafy we współpracy”.
Plan działań wspierających
Dla kogo?
Dla uczniów , którzy nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego
(mają orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, orzeczenie o potrzebie indywidualnego
obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, opinię poradni
psychologiczno-pedagogicznej lub ich potrzeby rozpoznano w przedszkolu, szkole lub
placówce).
Co zawiera?
1) cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-
-pedagogicznej;
2) działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
3) metody pracy z uczniem;
4) zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania, do
indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych
ucznia, o którym mowa w przepisach w sprawie warunków i sposobu oceniania,
klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów
i egzaminów w szkołach publicznych;
5) działania wspierające rodziców ucznia;
6) w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi,
w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli,
organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny,
dzieci i młodzieży.
22
6.3. WIELOSPECJALISTYCZNA OCENA POZIOMU FUNKCJONOWANIA UCZNIA
Takiej oceny dokonuje się zespołowo, jeżeli dziecko posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia
specjalnego. Nauczyciele uczący, specjaliści, Ty, Rodzicu, spotykacie się, by rozmawiać
o dziecku i przygotować się do pracy z nim w szkole. Zespół, dokonując wielospecjalistycznej
oceny poziomu funkcjonowania ucznia, określi jego specjalne potrzeby w indywidualnym
programie edukacyjno-terapeutycznym i zaplanuje działania wspierające. Poniżej znajdują
się najważniejsze informacje dotyczące obu tych dokumentów i praktyczne podpowiedzi
dotyczące ich opracowywania.
Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia
Dla kogo?
Dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy posiadają orzeczenie
o potrzebie kształcenia specjalnego
Co zawiera?
Prawo nie precyzuje, jakie informacje ma zawierać wielospecjalistyczna diagnoza, określa
natomiast, iż stanowi ona podstawę opracowania i modyfikowania indywidualnego
programu edukacyjno-terapeutycznego.
Dlatego ważne jest, by był to możliwie pełny opis funkcjonowania dziecka w różnych
sferach: zachowania, reakcji emocjonalnych, sposobów reagowania, mocnych stron,
trudności, jakich doświadcza.
Do dokonania diagnozy będą więc bardzo przydatne informacje ze źródeł, do których
masz dostęp jedynie Ty, Rodzicu: · Twoich obserwacji i spostrzeżeń dotyczących funkcjonowania dziecka w domu (w relacjach
z Tobą, rodzeństwem); · wyników badań psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych będących w Twoim
posiadaniu (orzeczeń, opinii); · dokumentacji medycznej; · informacji, które posiadasz od innych specjalistów pracujących z dzieckiem (rehabilitantów,
terapeutów, kuratorów sądowych).
Uzupełnienie informacji przekazanych przez Ciebie o: · obserwacje i spostrzeżenia nauczycieli i specjalistów pracujących z dzieckiem w szkole, · wyniki badań specjalistycznych (psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych)
prowadzonych w szkole
23
Rodzicu, pamiętaj!
Twoje dziecko może inaczej zachowywać się w domu, a inaczej w szkole.
Na jego funkcjonowanie ma bowiem wpływ wiele czynników, które przeżywane są subiektywnie
(między innymi poczucie bezpieczeństwa, poziom napięcia emocjonalnego,
postrzegana pozycja w grupie). Na przykład dziecko wrażliwe w domu, w „oswojonej”
sytuacji (znajome osoby, stały rytm dnia, pory posiłków), czuje się bezpiecznie i dobrze,
w związku z tym zachowuje się swobodnie. Kiedy pójdzie do szkoły, w której wszystko
jest nowe i nieznane (nauczyciele i rówieśnicy, otoczenie, rozkład zajęć), może przeżywać
silne, trudne emocje (niepewności, obawy, brak poczucia bezpieczeństwa) i zachowywać
się lękliwie lub agresywnie.
Sytuacje takie mogą mieć miejsce, mimo że nauczyciele robią, co w ich mocy, by otoczyć
dziecko troską i uwagą.
Sprawę dodatkowo utrudnia fakt, że często samo dziecko nie potrafi powiedzieć, dlaczego
zachowuje się w taki sposób. Dzieci nie rodzą się z umiejętnością rozeznawania własnych stanów
emocjonalnych. Im mniejsze dziecko, tym szybciej wyraża przeżywane uczucia w działaniu.
Potrzebują wsparcia dorosłych w poradzeniu sobie z sytuacjami, które je przerastają.
Zrozumienie, że przyczyną zaskakujących dla Ciebie zachowań dziecka w szkole nie jest
niczyja „wina” pozwoli Ci przyjmować takie informacje z większym wewnętrznym spokojem.
Otworzy też przestrzeń do wspólnego z nauczycielami poszukiwania przyczyn określonego
zachowania i sposobów pomocy.
Szczególnej uwagi wymagają dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a więc te,
które mają ponadprzeciętne zdolności lub które przeżywają różnego rodzaju trudności.
pozwoli na rozpoznanie i określenie specjalnych potrzeb edukacyjnych Twojego dziecka
i zaplanowanie w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym takich działań,
które umożliwią ich zaspokojenie.
Wielospecjalistycznej diagnozy dokonuje zespół nauczycieli i specjalistów pracujących
z dzieckiem w szkole przy Twoim, Rodzicu, udziale. Można powiedzieć, że jesteś specjalistą
od własnego dziecka.
Spośród specjalistów zewnętrznych dyrektor może zaprosić na spotkanie zespołu tylko
przedstawiciela poradni psychologiczno-pedagogicznej opiekującej się szkołą, ale na
Twój wniosek może zostać zaproszona każda osoba, której wiedza i dotychczasowe
doświadczenie mogą jak najlepiej służyć Twojemu dziecku. Wykorzystaj tę szansę!
Dla zdobycia możliwie kompletnej wiedzy o dziecku informacje, do których dostęp masz
jedynie Ty, Rodzicu, są więc niezwykle istotne.
24
One bardzo potrzebują zrozumienia i akceptacji dla swojej specyfiki zarówno ze strony nauczycieli,
jak i rówieśników. Bardzo potrzebują też ich wsparcia i dania czasu na poradzenie
sobie z własnymi trudnościami.
Twoje, Rodzicu, cierpliwe dociekanie i tłumaczenie możliwych przyczyn zachowania dziecka
może pomóc nauczycielom i innym dzieciom patrzeć na nie z większym zrozumieniem
i uchronić je od „etykietki”: „niegrzeczny, leniwy, kujon” która raz przypisana, może ciążyć
dziecku przez wszystkie etapy szkolnej edukacji.
6.4. INDYWIDUALNY PROGRAM EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNY
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny
Dla kogo?
Dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy posiadają orzeczenie
o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-
-pedagogiczną i wobec których zespół dokonał wielospecjalistycznej oceny poziomu
funkcjonowania ucznia.
Co zawiera?
1) zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania
do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych
ucznia;
2) rodzaj i zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia
z uczniem, w tym w przypadku:
a) ucznia niepełnosprawnego — zakres działań o charakterze rewalidacyjnym,
b) ucznia niedostosowanego społecznie — zakres działań o charakterze resocjalizacyjnym,
c) ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym — zakres działań o charakterze
socjoterapeutycznym;
3) formy i metody pracy z uczniem;
4) formy, sposoby i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej
oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, ustalone
przez dyrektora przedszkola lub szkoły;
5) działania wspierające rodziców ucznia oraz zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-
pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami
doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami
działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży;
6) zajęcia rewalidacyjne i resocjalizacyjne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne
potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia;
7) zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia w realizacji zadań.
25
Tyle o kształcie samych dokumentów i ważnych informacji, które mogą być przydatne
przy dokonywaniu wielospecjalistycznej oceny i konstruowaniu indywidualnego programu
edukacyjno-terapeutycznego. Jak współpracować przy tworzeniu tych dokumentów
z zespołem nauczycieli i specjalistów, dowiesz się, czytając rozdziały „Jak konstruktywnie
włączyć się w pracę zespołu” oraz „Jak omijać rafy we współpracy”.
7. Jak konstruktywnie włączyć się w pracę zespołu
Do zadań zespołu należeć będzie: · rozpoznanie, jakiego rodzaju pomocy i w jakim zakresie potrzebuje dziecko; · zaplanowanie pomocy (form, sposobów i okresów jej udzielania) i stworzenie właściwej
dokumentacji, monitorowanie realizacji zaplanowanej pomocy oraz ocena efektywności
tej pomocy; · podejmowanie działań mediacyjnych w sytuacjach kryzysowych.
Aby właściwie rozpoznać potrzeby dziecka oraz określić zakres pomocy, której ono potrzebuje,
zespół będzie podejmował szereg działań. Z pewnością zaczną się one od analizy
dokumentacji (orzeczeń, opinii, dokumentacji medycznej – jeśli taką rodzic zdecyduje się
przedstawić itp.). Dokumentacja zawiera bowiem tylko część i to specjalistycznej wiedzy
o dziecku. Natomiast Ty, Rodzicu, będziesz miał kluczową rolę w tym procesie ponieważ
jesteś osobą, która zna swoje dziecko najlepiej. Masz wiele doświadczeń związanych z oddziaływaniami
podejmowanymi wobec Twojego dziecka. Tymi, które podejmowałeś Ty
sam i które podejmowali inni dorośli (dziadkowie, panie w przedszkolu, lekarze itd.). Wiesz
najlepiej, jak dziecko nawiązuje kontakt z dorosłymi i rówieśnikami. Na co dzień widzisz, jak
sobie radzi w sytuacjach trudnych, jak znosi porażki, jak przeżywa sukcesy. Znasz jego zainteresowania
i orientujesz się w tym, czego nie lubi. Oczywiście, nauczyciele będą również sami
obserwować Twoje dziecko i będą się dzielić z Tobą zebranymi informacjami. Będą również
przyglądać się pracom wykonanym przez ucznia w szkole, będą zasięgać opinii szkolnych
specjalistów. Taka wymiana obserwacji pomoże w stworzeniu całościowego obrazu funkcjonowania
dziecka. Dzięki temu planowanie pomocy będzie łatwiejsze, a stworzona oferta
wsparcia – adekwatna do potrzeb i możliwości dziecka.
W przypadku dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego udział w rozpoznawaniu
potrzeb dziecka będą mieli różni specjaliści (w aktach prawnych ten proces został
nazwany wielospecjalistyczną oceną funkcjonowania ucznia, o czym jest mowa wyżej).
W przypadku pozostałych dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi udział specjalistów
nie jest obligatoryjny – rozpoznanie może opierać się wyłącznie na informacjach
od rodziców, pracowników szkoły oraz analizie dokumentów i prac dziecka. Jeśli jednak
obecność specjalisty jest zasadna, należy go zaprosić na spotkanie zespołu.
26
Rodzicu, pamiętaj!
Mówiąc o zaobserwowanych przez siebie aspektach funkcjonowania Twojego dziecka: · spróbuj opisywać rzeczywistość najdokładniej jak potrafisz (jakby to była obserwacja
poczyniona„okiem kamery); · zwróć uwagę na to, by rozmowa odbywała się w warunkach zapewniających Ci poczucie
bezpieczeństwa i dyskrecję; · zadawaj pytania, jeśli nie rozumiesz czego oczekuje od Ciebie nauczyciel/specjalista; · możesz sprawdzać, jak Twoi rozmówcy postrzegają funkcjonowanie Twojego dziecka na
teranie szkoły – to pomoże budować dialog; · pokazuj mocne strony Twojego dziecka i jego możliwości; · dziel się z nauczycielami i specjalistami tym, jak w domu radzicie sobie z różnymi trudnościami
w funkcjonowaniu dziecka (co się Wam „sprawdza” w warunkach domowych,
a o czym już wiadomo, że jest nieskuteczne); · mów o zainteresowaniach i uzdolnieniach swojego dziecka – myślcie wspólnie z nauczycielami
i specjalistami jak je wykorzystać w pracy na terenie szkoły.
Pamiętaj, że masz prawo nie odpowiadać na zadawane Ci pytania, jeśli nie masz pewności,
co do intencji rozmówcy lub sposobu wykorzystania przez niego informacji.
Nurtujące pytania
Na co warto zwrócić uwagę, obserwując własne dziecko? Jakich informacji mogą
oczekiwać nauczyciele?
Trudno odpowiedzieć jednoznaczne, jakich informacji będą oczekiwali nauczyciele. Będzie
to zależało m.in. od tego, w jaki sposób oni postrzegają sytuację dziecka. Niezależnie
od tego warto, abyś Ty jako Rodzic przekazywał informacje, które uznasz za ważne. Można
wskazać przykładowe obszary, których mogą dotyczyć pytania nauczycieli: · warunki mieszkaniowe i bytowe rodziny (np.: Czy dziecko ma swoje biurko do odrabiania
lekcji? Czy sytuacja finansowa rodziny pozwala na zapewnienie mu odpowiedniego
żywienia, leczenia, wyposażenia w podręczniki i pomoce szkolne?); · sytuacja rodzinna (np.; Czy rodzina jest pełna? Ile rodzeństwa ma dany uczeń? Czy
występują jakieś trudności, problemy, typu choroba przewlekła, alkoholizm itp.?); · strategie wychowawcze w domu rodzinnym (np.; W jaki sposób rodzice doceniają swoje
dziecko? Czy rodzice są zgodni w kwestiach wychowawczych?); · umiejętność uczenia się (np.; Czy umie uczyć się samodzielnie? Jakie treści są dla niego
szczególnie ciekawe, łatwe do przyswajania? Co sprawia mu trudność przy odrabianiu
lekcji? Jakie błędy najczęściej popełnia?); · choroby i niepełnosprawność dziecka (np. dawkowanie leków w związku ze stosowaną
terapią farmakologiczną, w przypadku dziecka niesłyszącego - metody komunikowania
się, noszenia aparatu słuchowego).
Jeśli nie zechcesz odpowiadać na niektóre lub żadne z pytań, też masz do tego prawo.
27
Pomoc w obserwowaniu stanowić może arkusz obserwacji, w którym na bieżąco będziesz
opisywał zachowanie dziecka w różnych sferach. Dzięki notowaniu (nasza pamięć jest zawodna)
będziesz mógł, Rodzicu, sprawniej przekazać swoje uwagi i spostrzeżenia podczas
spotkań zespołu. W załączniku do poradnika znajdziesz propozycję takiego arkusza.
Rodzica o terminie spotkania zespołu i możliwości wzięcia w nim udziału informuje
bezpośrednio dyrektor. Z pewnością większość dyrektorów zrobi to w formie pisemnej,
przekazując informację bezpośrednio do rąk rodzica, drogą e-mailową lub pocztową. Będzie
to pewnie również forma zaproszenia. Jako rodzic masz prawo wnioskować o udział
w posiedzeniu zespołu innych osób, które mogą stanowić wsparcie w wypracowywaniu
sposobu udzielania pomocy dziecku. Ważne jest, abyś ustalił z dyrektorem, w jaki sposób
te osoby będą informowane. Może się zdarzyć, że dyrektor weźmie na siebie powiadamianie
tych osób, aby usprawnić stronę organizacyjną. Wówczas możesz zostać poproszony
o złożenie pisemnego wniosku o zaproszenie danej osoby. Nie będzie to zbędna biurokracja,
lecz potwierdzenie, że udział tej osoby w pracach zespołu jest zgodny z Twoją wolą. Ważne
jest, odpowiednio wczesne ustalenie składu osób biorących udział w kolejnym posiedzeniu
i powiadomienie ich o terminie spotkania na tyle wcześnie, by miały szansę uwzględnić
posiedzenie zespołu we własnych planach.
8. Jak omijać rafy we współpracy
Współpraca w zespole nie zawsze jest łatwa. Rodzice i nauczyciele mogą z różnych perspektyw
widzieć problemy dziecka. Ich dążenia nie zawsze będą zbieżne, trudności może
nastręczać wytyczenie wspólnych celów. Może to niekiedy rodzić napięcie. Powstaje zatem
pytanie: Jak omijać rafy we współpracy? Aby Tobie, Rodzicu, i pozostałym członkom zespołu
ułatwić to zadanie, chcemy podarować Wam PROM.
PROM pozwoli spokojnie wspólnie płynąć naprzeciw potrzebom dziecka.
Rodzicu, pamiętaj!
· Zostaniesz przez dyrektora powiadomiony o terminie spotkania zespołu. · Masz prawo brać udział w spotkaniach zespołu jako pełnoprawny jego członek – możesz
współdecydować o kształcie pomocy udzielanej Twojemu dziecku. · Na Twój wniosek w spotkaniach zespołu mogą brać udział osoby, które mogą wspierać
planowanie pomocy. · Dyrektor ma prawo zaprosić na spotkanie przedstawiciela poradni psychologiczno-
-pedagogicznej, który będzie Was wspierał merytorycznie.
28
PROM, czyli nic innego jak kilka prostych wskazówek mogących ułatwić Waszą pracę – pokazuje,
że warto, aby współpraca była:
P – pozytywna
R– regularna
O – obustronna
M – mobilna
Pozytywna, czyli zakładająca dobre intencje każdej ze stron. Wzajemne zaufanie, że każdy
z nas chce pomóc dziecku i dbać o jego optymalny rozwój pomoże w nawiązaniu współpracy.
Pozytywna oznacza również, że nastawiamy się na określenie wspólnych celów i na
ich realizację. Nawet jeśli coś w danym momencie nie wychodzi, to nie obwiniamy się wzajemnie
(To przez nauczycieli… To przez rodziców…), ale koncentrujmy się na poszukiwaniu
sposobów rozwiązania problemu. Pozytywna oznacza również to, że błędów i potknięć nie
traktujemy jak porażek, lecz jak wyzwanie, a mówiąc o nich, korzystamy z konstruktywnych
form komunikacji. Możemy skorzystać np. z kanapkowego modelu dawania informacji
zwrotnej. Polega on na tym, że na początku komunikujemy to, co zauważyliśmy dobrego
(pochwała zawierająca konkretną pozytywną informację), potem przekazujemy pozytywnie
sformułowaną informację, co warto poprawić, następnie ponownie chwalimy. Jak widać,
schemat jest prosty: bułka – szynka – bułka. Dla przykładu, zamiast skierować do nauczyciela
krytyczny tekst: Podczas wczorajszego spotkania mówiła pani zbyt szybko do mojego synka.
Dziecko z takim niedosłuchem, jaki ma Staś, nie jest w stanie nadążyć za Pani słowotokiem!,
możesz skierować do nauczyciela komunikat o strukturze kanapki:
29
Regularna, czyli nieakcyjna. Jako rodzic masz prawo uczestniczyć w decydowaniu o sprawach
ważnych dla Twojego dziecka. Rola rodzica to nie tylko udział w w uroczystościach,
wycieczkach czy rodzinnych festynach. Ważne jest, abyś, Rodzicu, utrzymywał stały kontakt
ze szkołą, wyrażał otwarcie swoje stanowisko w kwestiach dotyczących dziecka, poszukiwał
wspólnie z nauczycielami i specjalistami najbardziej optymalnych sposobów rozwiązywania
trudności. Oznacza to Twój udział zarówno w procesie rozpoznawania możliwości i potrzeb
dziecka w różnych obszarach jego funkcjonowania, jak i wspólne planowanie działań oraz
monitorowanie ich efektów (czy to, co robimy wspólnie dla dziecka, poprawia jego sytuację?
a może pogarsza? lub nic się nie zmienia?). Jest to decyzja o współpracy zarówno wówczas,
kiedy współdziałanie jest wygodne, jak i wtedy, kiedy jest trudno – a mimo to decydujemy
się na wspólne pokonywanie trudności.
Obustronna, czyli polegająca na wzięciu odpowiedzialności – indywidualnej przez każdą
ze stron (rodziców i szkołę) – za działania, których się podejmujemy, jak również wspieranie
się wzajemne, partnerskie traktowanie, otwarte komunikowanie i zapewnienie dobrego
przepływu informacji między wszystkimi osobami zaangażowanymi w proces pomagania
dziecku.
Mobilna, czyli zakładająca zaangażowanie w realizację założonych celów, podejmowanie
zadań przez każdego członka zespołu na miarę rzeczywistych możliwości, branie na siebie
realistycznych zobowiązań – czyli unikanie podejmowania się czegoś, czego nie będę w stanie
wykonać. Oznacza to również, że nie ceduję odpowiedzialności i nie obarczam winą
innych osób, umiejętnie ważę, na co mogę wpłynąć, a na co wpływu nie mam. Mobilność
to także decyzja o elastyczne dostosowywanie działań do potrzeb dziecka, a nie sztywne
trzymanie się planów (czyli dopuszczanie i wprowadzanie zmian, kiedy okazuje się, ze
dotychczasowe działania były nieskuteczne).
9. Finansowanie kształcenia uczniów, w tym uczniów posiadających orzeczenie
o potrzebie kształcenia specjalnego
Sposób podziału subwencji oświatowej stanowiącej dotację z budżetu państwa na realizację
zadań szkolnych dla każdej jednostki samorządu terytorialnego będącej organem prowadzącym
szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne oraz placówki funkcjonujące
w systemie oświaty określa Minister Edukacji Narodowej w wydawanym w każdym roku
kalendarzowym rozporządzeniu.
30
Rokrocznie, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej określa sposób podziału subwencji
na dany rok. W roku 2011 kwota bazowa wynosiła 4717,01 zł5 na edukację jednego ucznia.
Dla dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wymagających
specjalnej organizacji nauki i metod pracy, przewidziano dodatkowe finansowanie
ich edukacji w postaci zwiększonej subwencji oświatowej (dodatkowych wag) uzależnionych
od rodzaju dysfunkcji. Przykładowo tzw. waga dla uczniów z upośledzeniem umysłowym
w stopniu lekkim wynosi 1.40 kwoty bazowej, dla uczniów niewidomych i słabowidzących,
z niepełnosprawnością ruchową – 2,90 kwoty bazowej, dla uczniów niesłyszących i słabosłyszących,
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym – 3,60
kwoty bazowej, a dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim
realizujących obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poprzez uczestnictwo w zajęciach
rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych w szkołach podstawowych i gimnazjach,
dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz autyzmem – aż 9,50 kwoty bazowej.
Środki te przeznaczone są na bezpośrednią pracę z uczniem, co oznacza, że można z nich
sfinansować np. zajęcia terapeutyczne, zatrudnić nauczyciela wspomagającego, specjalistę
czy asystenta nauczyciela.
Warto więc w każdym roku zapoznawać się z treścią rozporządzenia. Warto też, Rodzicu,
korzystać z możliwości, którą dają Ci nowe regulacje prawne i zapraszać przedstawiciela
organu prowadzącego szkołę na posiedzenia zespołu w części dotyczącej Twojego dziecka.
Stworzy to okazję do bieżącego informowania lokalnego samorządu o specjalnych potrzebach
Twojego dziecka i takiego planowania budżetu gminy, by finanse na ich zaspokojenie
zostały zapewnione.
5 Według informacji uzyskanych w Departamencie Zwiększania Szans Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji
Narodowej.
Nurtujące pytania
Które jednostki samorządu terytorialnego prowadzą poszczególne typy szkół?
Organem prowadzącym publiczne przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi,
przedszkola specjalne, szkoły podstawowe oraz gimnazja, w tym z oddziałami integracyjnymi
jest gmina.
Zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów
specjalnych, szkół ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół sportowych
i mistrzostwa sportowego jest zadaniem powiatu.
31
Zamiast zakończenia…
Zamiast zakończenia pragniemy ofiarować Państwu jeszcze garść myśli, które mogą okazać
się pomocne na drodze do współpracy. Można by je określić mianem drogowskazów na
drodze do dobrej współpracy:
1. Warto umożliwić każdemu przedstawienie swoich obserwacji
Każda z osób zaangażowanych w proces wspierania dziecka widzi je przez pryzmat własnych
doświadczeń, własnego kontaktu z dzieckiem. W dodatku każda z tych osób ma szansę
obserwować Twoje dziecko w pewnych okolicznościach. Ty jako rodzic widzisz, jak ono funkcjonuje
w środowisku rodzinnym, jak radzi sobie z odrabianiem lekcji, jak nawiązuje kontakt
z rówieśnikami na podwórku, jak rozmawia z dziadkami czy z rodzeństwem, co pochłania
jego uwagę bez reszty kiedy ma czas wolny itd. Do tej wiedzy nie ma dostępu nauczyciel.
Natomiast on z kolei widzi, jak Twoje dziecko radzi sobie na lekcjach, jak funkcjonuje podczas
przerw czy w świetlicy szkolnej, w jakie aktywności w szkole się angażuje, a których unika,
obserwuje je podczas wycieczek klasowych itp. Szkolny psycholog spojrzy na Twoje dziecko
z perspektywy gabinetu specjalisty i doraźnych zajęć, spotkań i rozmów, które prowadzi.
Doradca zawodowy może okiem specjalisty powiedzieć coś o predyspozycjach, które odkrył
w Twoim dziecku. Jednym słowem, kiedy Ty jako rodzic, nauczyciele i specjaliści jesteście
gotowi wzajemnie słuchać się z uwagą, wówczas wszyscy macie szansę na lepsze poznanie
Rodzicu, pamiętaj!
Jeśli Twoje dziecko posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, w budżecie
państwa przewidziano dodatkowe finansowanie jego edukacji w postaci zwiększonej
subwencji oświatowej (dodatkowych wag) uzależnionych od rodzaju dysfunkcji.
Środki te są przekazywane do organu prowadzącego szkołę lub placówkę (gminy, miasta),
do której uczęszcza Twoje dziecko i pozostają w jego dyspozycji.
Możesz zapraszać przedstawiciela organu prowadzącego na posiedzenie zespołu w części
dotyczącej Twojego dziecka, m.in. żeby porozmawiać o sposobach wykorzystania
środków pochodzących z dodatkowej wagi subwencji.
32
dziecka. To jak układanie puzzli – kiedy dokładacie kolejne „elementy układanki”, wówczas
wyłania się pełniejszy obraz dziecka.
2. Warto wyrażać wzajemne oczekiwania
Warto sobie założyć, że to, co nienazwane w sprawie Twojego dziecka, może być trudne
do odgadnięcia przez inne osoby. Czyli jeśli nie powiesz, co według Ciebie jest ważne dla
dobrego funkcjonowania dziecka, to nauczyciel czy specjalista może się tego nie domyślić.
A wiąże się to m.in. z wcześniej opisanymi różnicami w postrzeganiu dziecka oraz tym, że
różnimy się wiedzą i doświadczeniem. Dla przykładu: jeśli masz dziecko chore na cukrzycę
i oczekujesz od nauczycieli, że będzie ono mogło napić się soku lub coś zjeść podczas lekcji,
gdy poczuje że spada mu poziom cukru – powiedz o tym nauczycielom. Nie zakładaj, że
powinni o tym wiedzieć, bo to wynika ze specyfiki choroby. A jeśli nie wiedzą? Być może
mają dobre intencje – chcą żeby dzieci przestrzegały zasady picia i jedzenia tylko w czasie
przerw, a nie mają wiedzy na temat choroby Twojego dziecka. Otwartość w wyrażaniu
oczekiwań sprawi, że Twoje dziecko będzie bardziej bezpieczne w szkole. Jest to również
droga do wspólnego wypracowania zasad na terenie szkoły – i to takich zasad, które służą
wszystkim członkom społeczności szkolnej.
3. Warto dostrzegać punkty wspólne i rozumieć rozbieżne stanowiska
Jeśli uda Ci się, Rodzicu, zauważyć podobieństwa lub zbieżność stanowisk Twojego, nauczycieli
i specjalistów – wówczas łatwiej Wam będzie stworzyć wspólny front pomocy dziecku.
Dla dziecka oznacza to o wiele lepszą sytuację niż, kiedy dom rodzinny i szkoła znajdują się
w „przeciwnych obozach”, co groziłoby wejściem na wojenną ścieżkę. A, jak to na wojnie,
najwięcej straciłoby na tym Twoje dziecko. Nie oznacza to jednak, że zawsze i we wszystkim
będziesz się zgadzał z innymi członkami zespołu. Jeśli wasze punkty widzenia są rozbieżne,
warto problem postawić następująco: Jak to zrobić, żebym ja (rodzic) otrzymał/uzyskał to, na
czym mi zależy… i równocześnie nauczyciel otrzymał/uzyskał to, na czym jemu zależy… Trzymając
się przykładu dziecka z cukrzycą, można byłoby problem sformułować następująco:
W jaki sposób doprowadzić do sytuacji, w której moje dziecko będzie mogło w razie potrzeby
sięgnąć po jedzenie/picie, i równocześnie zadbać o to, by norma niejedzenia podczas lekcji nie
była łamana przez uczniów w klasie. Warto więc zgodnie poszukać dobrego rozwiązania
tego problemu, które byłoby skuteczne, realne i zadowalające dla obu stron.
4. Warto ustalać wspólne cele i dzielić się zadaniami
Jeśli ustalimy wspólne cele, to wiemy, dokąd razem zmierzamy. Potrafimy dać sobie odpowiedź
na pytanie, co konkretnie chcemy osiągnąć – jakiej zmiany w funkcjonowaniu dziecka
się spodziewamy i co nam pokaże, że ta zmiana nastąpiła. Gdy z kolei już to wiemy, wówczas
możemy zastanowić się, jak to osiągnąć, czyli wytyczyć zadania, które wynikają z celów. Takie
wspólne zaplanowanie zadań daje nam jasność, kto za co odpowiada – co ma do zrobienia
specjalista, co nauczyciel, co Ty, Rodzicu. Dzięki temu dziecko ma szansę uzyskać bardziej
spójną i kompleksową pomoc, a dorośli zaangażowani w proces pomagania – jasny podział
odpowiedzialności i wzajemne wsparcie.
33
5. Warto doceniać osiągnięcia, a z błędów wyciągać wnioski
Niekiedy trudno jest dostrzec spektakularne zmiany w funkcjonowaniu dziecka. Może to
rodzić zniechęcenie u osób udzielających pomocy. Jednak kiedy Ty jako rodzic nauczysz
się dostrzegać i mówić o nawet małych postępach dziecka – zyskają na tym wszyscy. Po
pierwsze, Ty sam – bo poczujesz, że Twój trud nie idzie na marne. Po drugie, Twoje dziecko
– bo będzie słyszało, że coś się zmienia na lepsze i jego motywacja do podejmowania wysiłku
wzrośnie. Po trzecie, nauczyciele – bo poczują się docenieni i w związku z tym gotowi
do podejmowania dalszych działań. Nie oznacza to oczywiście, że nie warto dostrzegać
trudności, potknięć i błędów. Nie tylko warto je dostrzegać, ale również warto o nich mówić
w sposób otwarty. Jest to bowiem dobra okazja do wspólnego z nauczycielami przeanalizowania,
co można zrobić inaczej, lepiej, co można zmienić. Dzięki temu pomoc udzielana
Twojemu dziecku nie będzie pozorowanym działaniem, lecz autentycznym wsparciem,
dostosowanym zarówno do jego potrzeb i możliwości, jak i możliwości rodziców oraz szkoły.
Wierzymy, że dobro Państwa dzieci stanie się nadrzędną wartością, którą będzie się kierować
szkoła planując wraz z Państwem działania wspierające. Bowiem tylko wówczas, gdy
będziecie działać RAZEM, dziecko ma szansę otrzymać pomoc, jakiej potrzebuje.
Życzymy powodzenia na tej wspólnej drodze!
34
Załącznik
Aspekty funkcjonowania dziecka Spostrzeżenia
Zainteresowania (czym się szczególnie interesuje, jakie ma pasje, co
lubi robić)
Kontakty z rówieśnikami ( jak nawiązuje, jak zachowuje się wśród
rówieśników)
Kontakty z dorosłymi (jak nawiązuje, jak reaguje na polecenia)
Sytuacje trudne (jak sobie radzi, czy prosi o pomoc)
Umiejętności szkolne pisanie, czytanie, liczenie – jak sobie radzi)
Uczenie się (czy wymaga pomocy w nauce, czy radzi obie
samodzielnie, jakich rzedmiotów uczy się łatwo, których uczy się
z trudnością, na czym polega ta trudność)
Sprawność fizyczna (czy jest sprawne ruchowo, jak szybko się męczy)
Samodzielność (jakie działania wykonuje amodzielnie, w jakich
wymaga pomocy)
Stan zdrowia (jak wpływa na funkcjonowanie dziecka)
Inne ważne informacje
Zapraszamy na strony Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl. Znajdą tam Państwo
poradniki, materiały informacyjne, edukacyjne, metodyczne dotyczące pracy z uczniami
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Materiały dla rodziców
Moje dziecko w przedszkolu i szkole. Poradnik dla rodziców uczniów ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi wraz z arkuszem, który może pomóc Rodzicom obserwować własne dziecko
Uwaga Rodzicu!
Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę dotyczącą pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w przedszkolach i szkołach, możesz również sięgnąć do materiałów dla nauczycieli, specjalistów
szkolnych oraz pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych i ośrodków
doskonalenia nauczycieli
35
Materiały dla nauczycieli, specjalistów szkolnych oraz pracowników poradni
psychologiczno-pedagogicznych i placówek doskonalenia nauczycieli
Poradnik: Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży. Praca zespołu nauczycieli, wychowawców
grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem w przedszkolach,
szkołach i placówkach
Opracowanie: Organizacja procesu wspierania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Formularze: Arkusz indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, karta indywidualnych
potrzeb ucznia, arkusz wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania
ucznia, plan działań wspierających
Materiały informacyjne i szkoleniowe wypracowane w projekcie Podniesienie efektywności
kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi MEN – APS: Materiały dla nauczycieli,
Materiały szkoleniowe cz. I, Materiały szkoleniowe cz. II
Publikacje One są wśród nas
Seria I Seria II
Dziecko z padaczką w szkole i przedszkolu
Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu
Dziecko z hemofilią w szkole i przedszkolu
Dziecko przewlekle chore. Psychologiczne
aspekty funkcjonowania dziecka w szkole
i przedszkolu
Dziecko z astmą w szkole i przedszkolu
Dziecko z zaburzeniami psychotycznymi
w szkole
Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu
Dziecko z zaburzeniami tikowymi w szkole
i przedszkolu
Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu
Dziecko z autyzmem i zespołem
Aspergera w szkole i przedszkolu
Dziecko z zaburzeniami odżywiania
w szkole i przedszkolu
Dziecko z zaburzeniami lękowymi
w szkole i przedszkolu
36
Materiały dla kadry zarządzającej systemu oświaty
Poradnik Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży. Prawne ABC dyrektora przedszkola,
szkoły i placówki (mówi o tym, jakie zadania realizuje dyrektor przedszkola, szkoły i placówki,
by indywidualnie wspierać uczniów)
Seria artykułów Dyrektor jako lider zmian organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w szkole:
Organizacja pracy zespołu ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole
Indywidualizacja pracy z uczniami ze specjalnymi problemami edukacyjnymi – dostosowanie
warunków kształcenia
O czym warto pamiętać wprowadzając zmianę w zarządzanej placówce
Tworzenie warunków wsparcia oraz doskonalenia nauczycieli i specjalistów w okresie zmiany
organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach lub placówkach oświatowych
– zadania dyrektora
Praca z uczniami o specjalnych potrzebach w L Liceum Ogólnokształcącym z Oddziałami Integracyjnymi
im. Ruy Barbosy w Warszawie

Publikacja współnansowana przez Unie Europejska w ramach Europejskiego Funduszu SpołecznegoWydawca:Ministerstwo Edukacji Narodowejal. J. Ch. Szucha 2500-918 Warszawatel. +48 22 34 74 228fax +48 22 34 74 229e-mail: dzse_men@men.gov.plegzemplarz bezpłatny